De kortste geschiedenis van Italië – nieuwe boek Ross King (2024)

Ross King is een van onze favoriete schrijvers. Als Italiëliefhebber moet je zijn boeken eigenlijk in de kast hebben staan. Vooral De koepel van Brunelleschi, De hemel van de paus en De boekhandelaar van Florence zijn meesterwerken die je makkelijk meerdere keren kunt lezen – waarbij je elke keer iets nieuws ontdekt.

Nu is er De kortste geschiedenis van Italië, zijn nieuwe boek, waar Ross King weer net zo’n meesterwerk van maakte.

Kleurrijk portret van een van de fascinerendste landen ter wereld

Italië was ooit het centrum van het eerste Europese wereldrijk en de bakermat van de renaissance. Italiaanse politieke en culturele invloeden zijn vervolgens wereldwijd verspreid geraakt.

Het land heeft ruim zestig miljoen inwoners en verwelkomt elk jaar bijna het dubbele aantal toeristen. Niet gek als je weet dat geen enkel ander land zoveel plekken op de Werelderfgoedlijst van Unesco heeft als Italië.

In De kortste geschiedenis van Italië komen deze en vele andere plekken in het land tot leven in een panoramisch overzicht van zo’n drieduizend jaar politiek, cultuur en geschiedenis – van Julius Caesar tot Franciscus van Assisi, van Garibaldi tot Berlusconi.

Met behulp van illustraties en kaarten om belangrijke details uit zijn verhaal te ondersteunen, schildert Ross King een kleurrijk portret van een van de fascinerendste landen ter wereld.

Ga, gedachte, op gouden vleugels – Italië tijdens het illuminismo

We delen een voorproefje uit De kortste geschiedenis van Italië, over Italië tijdens het illuminismo:

‘Een nieuwe eeuw brak aan, en die zou Italië veranderingen brengen. Op 1 november 1700, Allerheiligen, stierf Karel II, de koning van Spanje, kinderloos in zijn paleis in Madrid. De koning, de achter-achterkleinzoon van de machtige keizer Karel V, was altijd een meelijwekkende, ellendige figuur geweest.

Hij stond bekend als Carlos El Hechizado (‘de behekste’) en was een product van de roekeloze inteelt waarop de dynastie van de Habsburgers het patent leek te hebben (zijn moeder was dankzij een bizarre genealogische kronkel ook een volle nicht van hem).

De koning, ziekelijk en zwak, had de meest afgetekende vorm van de wuit, de ‘Habsburgkaak’. Bij wat we prognatisme of onderbeet noemen, steekt de onderkaak iets verder naar voren dan de bovenkaak. In zijn geval was dat zo ernstig dat, zoals een Engelse gezant opmerkte, ‘zijn boven- en ondertanden elkaar niet raken’.

Zijn overlijden kwam niet onverwacht, maar riep wel een belangrijke vraag op: wat zou er nu gebeuren met de enorme bezittingen van het Spaanse Rijk? En wie zou er aan de haal gaan met de gebieden in Italië?

De Spaanse Successieoorlog brak uit. Aan het eind ervan, in 1714, moesten de Spanjaarden in Italië plaatsmaken voor de Oostenrijkse Habsburgers, die Lombardije, Mantua en het koninkrijk Napels in handen kregen.

Het vredesverdrag stipuleerde dat de hertog van Savoye, Vittorio Amadeo II, niet alleen koning van Savoye werd (dat van hertogdom dus promoveerde tot koninkrijk), maar ook koning van Sicilië, al moest hij die kroon later afstaan aan Oostenrijk en kreeg hij er een andere, maar minder chique voor terug: die van het koninkrijk Sardinië, dat ook Piemonte omvatte. Hij hield wel Turijn als hoofdstad aan.

Een tweede kroon wisselde van eigenaar in 1734, toen Spanje Napels wist te heroveren. Dat betekende het begin van de Bourbon-dynastie in Napels. Het koninkrijk werd geregeerd door Karel van Bourbon, de zoon van koning Filips V van Spanje. Anders dan veel eerdere koningen woonde Karel nog in het koninkrijk ook, tot hij in 1759 koning van Spanje werd en naar Madrid vertrok.

In 1752 begon hij met de bouw van Reggia di Caserta, met zijn oppervlakte van zeven voetbalvelden nog steeds het grootste koninklijke paleis ter wereld. Door de ontzagwekkende omvang (twaalfhonderd kamers, vierendertig trappen en een zevenendertig kilometer lang aquaduct voor het vullen van de vijvers, fonteinen en de vergulde badkuip van de koningin), en de sad*stische manier waarop de bouw werd uitgevoerd (er werden gevangenen voor ingezet die uit hun cel waren gesleept, en ook Turkse piraten die door de Napolitaanse vloot gevangen waren genomen) wekte het geheel, meer dan alles wat in de vijftienhonderd jaar daarvoor was gebouwd, associaties op met de monumentale gebouwen die de Romeinse keizers hadden laten optrekken.

De tweede helft van de achttiende eeuw verliep, ongewoon voor Italië, vredig. Misschien was het wel de langste vreedzame periode die het land ooit gekend had. Dankzij die vrede groeide de bevolking en verbeterde de productiviteit.

Door het massaal aanplanten van moerbeibomen werd Italië de grootste Europese producent van zijde, en de zijdefabrieken van Bologna en Turijn, met hun tollende en draaiende machines, beschikten over de modernste technologie van Europa.

De wolindustrie herstelde zich toen steden als Schio (bij Vicenza) en Prato (bij Florence) overstapten op de fabricage van stoffen van lagere kwaliteit, zoals het mezzalane dat in Prato werd gemaakt, een mengeling van linnen en wol, die de concurrentie aankon met de goedkopere alternatieven uit Engeland en België. De handel bloeide door het instellen van vrijhavens in kuststeden als Trieste, Ancona, Civitavecchia en Messina.

In de tweede helft van de achttiende eeuw raakte Italië in de ban van dezelfde hang naar politieke hervormingen die ook een groot deel van de rest van Europa in zijn ban kreeg. In deze periode kreeg de verlichting (illuminismo in het Italiaans) vaste voet aan de grond.

De nadruk kwam te liggen op het gebruik van ratio en empirische methodiek, er werden vraagtekens gezet bij het politieke en religieuze gezag en er ontstond een groeiend geloof in de vooruitgang en de maakbaarheid van de mens en zijn instituties.

Halverwege de eeuw waren de werken van filosofen en denkers als John Locke, Montesquieu en Jean-Jacques Rousseau de Alpen overgestoken en deden ze de ronde in intellectuele kringen.

Kort na 1760 begon in Milaan een groep jongemannen samen te komen in het huis van Pietro Verri, een edelman, en zijn jongere broer Alessandro. Nadat een discussie was uitgelopen op een knokpartij noemden ze zich de Accademia dei Pugni (‘academie van de vuisten’).

Ze kwamen ook bijeen in een koffiehuis dat werd uitgebaat door (volgens hun zelfverzonnen mythologie) een zekere Demetrius, een Griekse vluchteling die in Milaan was beland met een voorraad ‘van de meest exquise koffie ter wereld’, een drank die van Londen tot Wenen politieke discussies stimuleerde en smeerde.

In Italië werd al koffiegedronken sinds de eerste jaren van de zeventiende eeuw, toen paus Clemens VIII naar verluidt koffiebonen doopte, zodat christenen veilig koffie konden consumeren (per slot kwamen die bonen uit landen die door ’heidense’ moslims werden bewoond).

Aan het eind van de eeuw waren overal in het land koffiehuizen; het beroemdste, Caffè Florian, opende in 1720 zijn deuren in Venetië. Aan het eind van de achttiende eeuw waren er alleen al op Piazza San Marco minstens twintig.

In de jaren tachtig van de eeuw schreef een Engelse reiziger verwonderd ‘dat er in en om Venetië een menigte koffiehuizen te vinden is, tot in de dorpen toe waar we doorheen zijn gekomen’.

Net als in Engeland en elders waren er in koffiehuizen ook kranten te lezen en trokken ze een zeer divers publiek, vandaar dat er werd gekletst, over politiek werd gediscussieerd en ideeën werden uitgewisseld.

De leden van de Accademia dei Pugni gebruikten het koffiehuis van Demetrius in Milaan als locatie voor hun debatten, en in 1764 kwamen ze met een krant om hun levendige gesprekken vast te leggen en voor anderen inzichtelijk te maken. Het blad werd heel toepasselijk Il Caffè gedoopt, wat in het Italiaans zowel ‘koffie’ als ‘koffiehuis’ betekent, en gaf het illuminismo een flinke scheut cafeïne mee.’

Lees verder in

Print dit artikel of sla het op als pdf